Rogozińska pamiątka po wybitnym niemieckim architekcie

Friedrich August Stüler - wybitny niemiecki architekt, był autorem projektu kruchty, która w 1862 roku dobudowana została do późnogotyckiego kościoła św. Wita - najcenniejszego zabytku Rogoźna.

Kruchta kościoła św. Wita wg projektu Stülera

Friedrich August Stüler (około 1840 roku)

Według starej tradycji fundacja kościoła św. Wita w Rogoźnie związana jest z końcem X wieku i osobą księżnej Dobrawy Przemyślidki, małżonki księcia Mieszka I, która wezwanie św. Wita dla kościoła miała przywieźć/zaczerpnąć z czeskiej Pragi. Taki wniosek w swoim pomnikowym dziele „Dzieje Archidiecezji Poznańskiej” (tom II, 1964 rok) wysnuwa ceniony historyk kościoła, ks. dr Józef Nowacki. Kolejne pokolenia naukowców opowiadają się za późniejszym pochodzeniem kościoła i parafii (pierwsza połowa XII wieku - dr Mieczysław Brust). Pierwsza pisana wzmianka o parafii pochodzi z 1256 roku.

Kościół św. Wita w Rogoźnie

Dzisiejszy kościół św. Wita, będący najcenniejszym zabytkiem miasta i najpewniej jednym z czterech najważniejszych zabytków powiatu obornickiego (według mojego osobistego rankingu: obok kościoła w Wełnie, obornickiej fary i kościoła w Objezierzu), wzniesiony został w 1526 roku w stylu późnogotyckim na miejscu dawnej świątyni drewnianej. Jego fundatorem był starosta rogoziński Andrzej Dołęga Kretkowski, ale udział finansowy w budowie miała najpewniej także Bona Sforza, żona jagiellońskiego króla Zygmunta Starego. Nieistniejący już napis na jednej ze ścian kościoła informował, że "muratorami" obiektu byli Marcin Mora i Klemens z Ostroroga. 

W kolejnych wiekach kościół niszczony był przez pożary, a także ulegał przebudowom. Ostatnia z nich miała miejsce w 1862 roku, kiedy to po południowej stronie świątyni powstała neogotycka, murowana kruchta. - Najpóźniejszą częścią jest XIX-wieczna kruchta po południowej stronie nawy, wzniesiona według projektów Fryderyka Augusta Stülera, zdolnego pruskiego architekta - pisze w jednej ze swoich publikacji Piotr Libicki, znany wielkopolski historyk sztuki.

Kruchta według projektu Stülera - widok współczesny

Friedrich August Stüler w 1862 roku

Wzniesiona z czerwonej cegły i przykryta dwuspadowym dachem kruchta, w znacznym stopniu wpłynęła na architekturę południowej strony kościoła, podkreślając jego gotycki charakter. Wieńczy ją charakterystyczny dla gotyku schodkowo-sterczynowy szczyt, a umieszczone w ścianie szczytowej okno nawiązuje swym wyglądem do okien gotyckich kościoła, podobnie jak usytuowane w narożach przypory (zarówno okno, jaki i przypory są jednak mniejsze i wizualnie lżejsze od gotyckich pierwowzorów). Drzwi zewnętrzne, umieszczone po stronie zachodniej, zdobi neogotycki portal. Wewnątrz kruchty do niedawna przechowywana była XVI-wieczna, polichromowana, ludowa rzeźba przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Obecnie, po renowacji stoi ona przy prawym (południowym) ołtarzu bocznym kościoła.

Autor projektu rogozińskiej kruchty, wspomniany Friedrich August Stüler, był jednym z wiodących architektów swoich czasów. Urodził się 28 stycznia 1800 roku w starej patrycjuszowskiej rodzinie w mieście Mühlhausen w Turyngii. Od 1818 roku studiował w Berlinie pod okiem architekta Karla Friedricha Schinkla. W latach 1829-30 wraz z Eduardem Knoblauchem i Woldemarem Hermannem podróżował po Francji i Włoszech, a w 1831 roku odwiedził Rosję. Po powrocie uzyskiwał kolejne stanowiska, aż wreszcie w 1842 król pruski Fryderyk Wilhelm IV uczynił go królewskim architektem.

Gmach Nowej Synagogi w Berlinie, wg projektu Stülera

Gmach Węgierskiej Akademii Nauk w Budapeszcie,
 wg projektu Stülera

Odbudowany wg projektu Stülera zamek Hohenzollern

Zamek książąt meklemburskich w Schwerinie

Projektując bardzo liczne budowle użyteczności publicznej, głównie pałace i kościoły, Stüler posługiwał się stylistyką neorenesansową, klasycystyczną i neogotycką. Wśród najbardziej znanych jego prac jest odbudowa rodowej siedziby Hohenzollernów - zamku Hohenzollern w Szwabii, budowa gmachu Nowego Muzeum w Berlinie, zamku w Schwerinie będącego rezydencją książąt meklemburskich (niemieckich arystokratów mających korzenie zachodniosłowiańskie), gmachu Muzeum Narodowego w Sztokholmie, Akademii Nauk w Budapeszcie, a także potężnej Nowej Synagogi w Berlinie.

Wśród realizacji na ziemiach polskich do najbardziej znanych, zachowanych do dzisiaj dzieł Stülera, zaliczyć możemy kościół Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu, kościół św. Piotra w Międzyzdrojach, gmach Nowego Ratusza we Wrocławiu, pałac Radolińskich w Jarocinie, ratusz w Skwierzynie, południowe skrzydło pałacu królewskiego we Wrocławiu, pałac w Dąbrówce Wielkopolskiej, neogotycki pałac w Rokosowie (dziś będący instytucją kultury samorządu województwa "Zamek Wielkopolski w Rokosowie"), czy neorenesansowy pałac w Strzelcach. W wielu innych przypadkach, projekty Stülera służyły, podobnie jak w Rogoźnie, rozbudowie lub przebudowie istniejących budowli (chociażby nadbudowa wieży kościoła w Trzebiatowie, czy neogotycka przebudowa pałacu w Margońskiej Wsi).

Zamek Wielkopolski w Rokosowie

Pałac w Jabłonowie

Wnętrze kościoła Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu

Kościół św. Piotra w Międzyzdrojach

Friedrich August Stüler zmarł 18 marca 1865 roku w Berlinie. Nagrobek wybitnego architekta, znajdujący się na cmentarzu Dorotheenstädtischer w berlińskiej dzielnicy Mitte, zdobi jego popiersie.

W 2013 roku podłożony celowo ogień strawił drewnianą dzwonnicę przy kościele św. Wita w Rogoźnie. Architekci, przygotowujący na zlecenie parafii projekt nowej dzwonnicy, tym razem w typie parawanowym, opracowali go wzorując się dokładnie na szczycie kruchty zaprojektowanej przez Stülera. 

Dzwonnica z 2016 roku przy kościele św. Wita
w Rogoźnie

Poświęcenia dzwonnicy dokonał w 2015 roku bp Wętkowski

Nową dzwonnicę oddano do użytku w 2016 roku. Poświęcił ją sufragan gnieźnieński, bp Wętkowski. Tym samym można stwierdzić, że Rogoźno posiada dziś dwa obiekty oparte na projektach wybitnego niemieckiego architekta.

Błażej Cisowski